Shiwéytsariyediki “Xitaygha keskin nezer” heptilik pa’aliyitige sahibxaniliq qilghan lugano kishilik hoquq wexpisining bashliqi gabri’alla gyori xanim we yardemchisi. 2024-Yili 18-féwral, shiwéytsariye lugano
https://www.rfa.org/uyghur/xewerler/shiwitsariye-xitaygha-nezer-02192024130125.html?encoding=latin
Shiwéytsariyening italyanlar jaylashqan shitati téssinning lugano shehiride 18-féwral küni “Xitaygha keskin nezer” dégen témida chong tiptiki bir heptilik birleshme pa’aliyet bashlandi. Bu pa’aliyetning tunji küni yeni 18-féwral, dunya Uyghur qurultiyi teripidin teyyarlan’ghan “Shinjang saqchi höjjetliri” diki tutqunlarning resimliri asas qilin’ghan resim körgezmisi, filim körgezmisi körsitilgen hemde tutqundiki edib wahitjan osmanning qizi ayqanat bilen küy’oghli ötkürning qatnishishida medeniyet-sen’et pa’aliyetliri we Uyghur rayonida yüz bériwatqan irqiy qirghinchiliq téma qilin’ghan. Buningda yene mutexessisler we kishilik hoquq aktiplirining mexsus léksiye sözlesh pa’aliyetlirimu élip bérildi.
Bu munasiwet neq meydanda radiyomizning ziyaritini qobul qilghan shiwéytsariye Uyghur jem’iyitining sabiq re’isi endili qaraxanli ependi bu qétimqi pa’aliyetning teshkillinishining italyan rayonlirida Uyghur éli we Uyghur irqiy qirghinchiliqini tonushturushning asasliq meqset qilin’ghanliqi heqqidiki köz qarashlirini biz bilen ortaqlashti.
Aldigha sherqiy türkistanning ay yultuzluq kök bayriqi bilen tibet bayriqi ésilghan “Asilo si’ani” medeniyet merkizide élip bérilghan bu pa’aliyette, chong salon’gha jaza lagéri shahitlirining bayani, sün’iy hemrah xeritisi, binakarlar we tetqiqatchilarning qatnishishi bilen sizilghan “Shinjangning jaza lagérlirini tekshürüsh we uning qurulmisi” dégen témidiki ghuljadiki bir jaza lagérining on nechche métirliq resimi qoyulghan idi. Bu resimde, jaza lagéridiki qiyin-qistaq, kündilik hayat we ishlepchiqirish jeryani eks ettürülgen, shundaqla salonni chöridep shinjang saqchi höjjetliridiki tutqunlarning resimliri tizilghanidi.
Bu qétimqi pa’aliyetke sahibxaniliq qilghan luganodiki kishilik hoquq wexpisining bashliqi gabri’élla giyori xanim bu pa’aliyetni teshkilleshning meqsiti heqqide melumat bérip mundaq dédi: “Bizning meqsitimiz bu yerdiki xelqlerning kishilik hoquq depsendichiliklirige bolghan tonushini östürüsh we xitayning hazirghiche dawam qiliwatqan Uyghurlar, tibetler qatarliq milletlerge yürgüzüwatqan basturushini bildürüsh, mejburiy emgekning mehsuli bolghan xitayning erzan tawarlirining esli kélish menbesini échip bérish. Bizning bu yerdikiler Uyghurlarni bilsimu emma nurghunliri biwasite uchriship baqmighan, biz bu pa’aliyet arqiliq bu yerdiki insanlarni Uyghurlar uchrawatqan qirghinchiliqning delilliri we ularning medeniyiti bilen biwasite uchrashturup Uyghur mesilisige köngül bölüshke chaqirmaqchi bolduq”.
Bu qétimqi pa’aliyette yene, Uyghur irqiy qirghinchiliqi resim körgezmisi öyi, tibet öyi, teywen, xongkong öyidin bashqa, jaza lagéridiki tutqunlarning bashtin kechüridighan qiyin-qistaq, mejburiy emgek we tutqunlarning resimlik chüshendürüshi teswirlen’gen filim salonimu tesis qilin’ghan. Chüshtin kéyinki pa’aliyette chong ékranda lagér shahiti qelbinur sidiqning bayanliri we chet el axbaratliridiki lagérlar teswirlen’gen xewer, “Shinjang saqchi höjjetliri” diki tutqunlarning resimliri chüshendürüshliri bilen ishlen’gen yigirme besh minutluq mexsus sin filimi qoyuldi. Körürmenler bilen liq tolghan filim salonida yüzligen shiwéytsariyelikler we mutexessisler bu filimdiki körünüshlerdin sükünatqa chömgenidi.
Bu qétimqi pa’aliyetni teshkilligüchilerdin biri, shiwéytsariyelik adwokat, sabiq herbiy ofitsér, zurix uniwérsitéti we sankit gallén uniwérsitétining xelq’ara tijaret hoquqi tetqiqati mutexessisi, piroféssor pawla bérnaskoniy ependimu neq meydanda radiyomizning ziyaritini qobul qildi.
U, mundaq dédi: “Néme üchün biz bu qétimqi chong tiptiki pa’aliyetni luganoda élip barduq? chünki bu yerdiki ademler oylayduki xitay bizdin bekmu yiraqta, bizge néme bolmaqchi? emma bu xata, xitay kommunist partiyesi shiwéytsariye üchünmu oxshashla chong tehlike. Biz buni shiwéytsariye xelqigimu bildürüshimiz kérek. Xitay shiwéytsariyediki Uyghur we tibetlik panahlan’ghuchilarni, hetta shiwéytsariye puqralirinimu basturushqa urunuwatidu, tehdit séliwatidu, shiwétsariye uniwérsitétliri we mektepliride ishpiyonluq pa’aliyetliri élip bériwatidu. Shundaqla shiwéytsariye hökümitining siyasetlirige tesir körsitishke, qarshilishishqa urunuwatidu. Bügün dunyadiki chong téma xamas, isra’iliye, putinning qirghinchiliqi, emma eslide xitay kommunist hakimiyiti buningdinmu chong téma bolushi kérek idi, chünki xitay yillardin béri milyonlighan Uyghur we tibetni qirghin qildi we qiliwatidu”.
Ispaniyening barsélona shehiridin kelgen dangliq muzikant we ressam paw nubi’ola ning hazirghiche xitayning basturushigha naraziliq bildürüp özini köydürüwalghan 141 tibetlikning resimini asas qilghan “Jimjitliqtiki ot” témisidiki mexsus resim körgezmisimu bu qétimqi pa’aliyetning qiziq nuqtiliridin biri idi. Paw nubi’ola ependimu radiyomizning ziyaritini qobul qilip, özining yalghuz tibetlikler emes, belki Uyghurlarning teqdirigimu köngül bölidighanliqini, shundaqla Uyghurlarning teqdiri heqqidiki köz qarashlirini biz bilen ortaqlashti.
U, bu resimlerni chéxiye, ispaniye, hindistanlarda körgezme qilghanliqini we Uyghur mesilisige yéqin diqqet qilip kéliwatqanliqini tekitlep, özining meqsitining xitay dunyadin yoshurushqa urunuwatqan heqiqetlerni pash qilish ikenlikini körsitip: “Men qiliwatqan bu ishlirim arqiliq ispaniyede we dunyaning perqliq yerliride Uyghur we tibetlerni dunyagha tonutush, sherqiy türkistandiki xitayning jaza lagérlirini we irqiy qirghinchiliqini pash qilish” deydu.
Bu qétimqi pa’aliyet 18-féwraldin 24-féwralghiche dawam qilidighan bolup, bu pa’aliyetke lugano kishilik hoquq wexpisi sahibxaniliq qilghan. Dunya Uyghur qurultiyi, shiwéytsariye Uyghur jem’iyiti, shiwéytsariye tibet dostluq jem’iyiti, xeter astidiki milletlerni qoghdash teshkilati, teywen dostluq jem’iyiti qatarliqlar birliship teshkilligen.
Munasiwetlik xewerler
Tepsiliy xewer
- Xitayning chong tutqunigha qatnashqan shahit gülpipye qazibék: “Hemme ish bir kéchide tuyuqsiz bashlandi”
- “Yéngi zürklikler” géziti: “Uyghur diyarida ‛hemme ishning normallashqanliqi‚ yalghan!”
- Kent sékrétari: süydüngde 40-50 che terbiyelesh mektipi bar idi, hazir aran ikkisi bar
- Ghayib shopur ebuzer abbasning ghulja jélilyüzi qamaqxanisida ikenliki aydinglashti
- Xitayning Uyghur rayonidiki xewpsizlik sistémisi heqqide asasiy melumat (2)
Köp körülgen xewerler
RFA
- Doktor erkin ekrem: türkiyening bu qétimqi tutqun qilish herikiti xitay hökümitigimu signal béridu
- Myunxén xelq’ara xewpsizlik yighinida Uyghur mesilisi we Uyghur pa’aliyetliri
- Shiwéytsariyediki “Xitaygha nezer” heptilik pa’aliyitide Uyghur irqiy qirghinchiliqi asasiy téma boldi
- Mehmud kashgheriyni Uyghurlardin ayrishqa urun’ghan gaw boning heqiqiy epti beshirisi
- Xeyr-saxawetchi we Uyghur dewasining aktip qollighuchisi muhemmed niyaz turpan 103 yéshida alemdin ötti
Köp körülgen xewerler
Tepsiliy xewer
- “Uyghur siyasiti qanun layihesi” amérika awam palatasida mutleq köp awaz bilen maqullandi
- Uyghur irqiy qirghinchiliqida qara qoli bolghan chén minggoning östürülüshi némidin dérek béridu?
- Amérikadiki Uyghurlarning wekili guwahliq yighinida amérikaning Uyghur qanunlirini toluq ijra qilishini telep qildi
- Adams (ADAMS) yer shari balilar ramizan pa’aliyitide Uyghur medeniyiti namayan qilindi
- Uyghur ziyaliyliri “Xelq’ara ana til küni” murasimida Uyghur tiligha téximu ehmiyet bérishni tekitleshti
Pikir qoshung
https://www.rfa.org/uyghur/xewerler/shiwitsariye-xitaygha-nezer-02192024130125.html?encoding=latin
